چه زمانی بارنامه صادر میشود؟
اطلاعات دقیق در مورد زمان صدور بارنامه
از بارنامه در قوانین ایران تعریف دقیقی نشده است، اما در بند 1 ماده 383 قانون تجارت به صدور بارنامه اشاره گردیده است. در ماده 46 قانون مالیات های مستقیم مصوب سال 1381 تسریع گردیده است که موسسه های حمل و نقل مسئول تنظیم دقیق بارنامه هستند و باید هویت و نشانی صحیح صاحب کالا و سایر اطلاعات مربوط را در آن درج نمایند و نسخ کافی اوراق مذکور را حداقل تا پنج سال از تاریخ صدور نگهداری کنند. لذا می توان بارنامه را به شرح ذیل تعریف نمود:
“بارنامه ” اوراق بهاداری است که از طرف موسسه حمل و نقل صادر و مشخصات کالا و نام و آدرس گیرنده و فرستنده کالا و میزان کرایه و مشخصات تعداد و وزن کالا در آن قید می گردد.
انواع بارنامه رایج در حمل ونقل
- بارنامه حمل با کامیون
- بارنامه حمل با کشتی
- بارنامه حمل با هواپیما
- بارنامه حمل با قطار
- بارنامه حمل سراسری؛ حمل با کامیون قطار کشتی
- بارنامه حمل مرکب؛ حمل با کامیون کشتی قطار
- نرم افزار باربری وانت
بارنامه حمل با کامیون (برای جابه جایی کالا در داخل کشور – بارنامه جاده ای داخلی)
این نوع بارنامه توسط دولت چاپ و طی مقررات از طریق سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای در اختیار موسسات و شرکت های حمل ونقل قرار داده می شود. بارنامه جاده ای داخلی دارای شش نسخه می باشد که توزیع نسخ آن به شرح ذیل است.
- بارنامه مخصوص گیرنده کالا (نسخه تمبردار)
- بارنامه مخصوص سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای
- بارنامه مخصوص راننده
- بارنامه مخصوص فرستنده کالا
- بارنامه مخصوص شرکت یا موسسه حمل و نقل
- برنامه اعلام بار
اطلاعات مندرج در بارنامه جاده ای داخلی:
- اطلاعات عمومی: شماره بارنامه، سریال بارنامه
- اطلاعات فرستنده و گیرنده: نام و نام خانوادگی و آدرس فرستنده، نام و نام خانوادگی و آدرس گیرنده
- اطلاعات راننده: نام نام خانوادگی راننده، شماره شناسنامه و کد ملی راننده، محل سکونت، شماره گواهینامه، محل صدور و شماره کارت هوشمند، دفترچه کار راننده اول و راننده دوم
- اطلاعات خودرو: شماره پلاک وسیله نقلیه، سری پلاک، محل شماره گذاری، نوع بارگیر، کارخانه ساخت، شماره کارت هوشمند ناوگان
- اطلاعات بار: نام محموله، وزن، نوع بسته بندی، تعداد بسته، مبدأ بارگیری، مقصد تخلیه
- اطلاعات مالی: مبلغ کل کرایه، پیشکرایه، باقیمانده کرایه، حق پایانه، کمسیون دریافتی، حق بیمه پرداختی
ضمناً مهر و امضاء موسسه حمل ونقل در بارنامه درج و بارنامه می بایست به امضاء راننده و گیرنده کالا نیز برسد.
بارنامه حمل بین المللی با کامیون
اینگونه بارنامه ها که تابع کنواسیون حمل و نقل (CMR) صادره می شود راهنامه بین المللی (CMR) نامیده می شود. در بارنامه CMR (گیرنده محل تحویل کالا محل و تاریخ بارگیری حمل کننده فرستنده مشخصات کالا و شماره ترانزیت کامیون و نام راننده و مشخصات کالا شامل وزن، تعداد، نوع کالا، تعداد بسته ها، نوع بستته بندی و علامت و شماره ها قید می گردد. CMR می بایست به مهر ورود و خروج کشور مقصد ممهور گردد.
علاوه بر صادرکنندگان بارنامه، متقاضیان آن اعم از فرستندگان و گیرندگان یا رانندگان نیز می بایستی مقررات حاکم و ناشی از آن را رعایت نمایند که برخی از مقررات مرتبط به هر یک از آنان عبارت است از:
الف: صادرکنندگان (شرکت یا مؤسسه حمل و نقل)
- تنظیم یا تکمیل مندرجات بارنامه، به ویژه لحاظ نمودن کرایه حمل برابر قرارداد حمل؛
- صدور بارنامه از مبدأ قانونی شرکت به سایر نقاط کشور؛
- اخذ پروانه عبور برای بارهای ترافیکی و نیز صدور بارنامه جهت آنان؛
- صدور بارنامه تحت پوشش بیمه مسؤولیت حمل (مسؤولیت مدنی حمل کنندگان)
ب: فرستندگان
- اعلام مشخصات مرسل الیه و آدرس دقیق و صحیح محل بارگیری؛
- اعلام مشخصات گیرنده کالا و آدرس دقیق و صحیح محل تخلیه؛
- اعلام مشخصات کالا از نظر تعداد، وزن، ارتفاع، طول، عرض، نوع بسته بندی و…
- بارگیری به موقع ناوگان و اعزام آن به منظور جلوگیری از خسارتهای احتمالی.
ج: گیرندگان
- تخلیه به موقع ناوگان به منظور جلوگیری از پرداخت حق توقف؛
- پرداخت کرایه کل درج شده در بارنامه صادره توسط شرکت یا مؤسسه حمل و نقل به راننده کامیون، کامیونت یا تریلر حامل کالا
د: رانندگان
- نگهداری از بارنامه صادره جهت اخذ کرایه حمل در مقصد؛
- حضور به هنگام بارگیری بار؛
- عزیمت سریع پس از بارگیری در مبدأ برای به موقع رساندن کالا به مقصد؛
- حفظ و نگهداری از محموله بارگیری شده از زمان بارگیری تا زمان تخلیه؛
- حضور به هنگام تخلیه بار در مقصد باربری
در نهایت توصیه می گردد برای آشنایی با وظایف شرکت های باربری و مقررات صدور بارنامه، را که توسط سازمان راهداری منتشر شده است مطالعه نمایید
تاریخچه صدور بارنامه
اولین صدور بارنامه به دوران رم باستان بر می‌گردد که ضبط و ثبت حمل بار توسط کشتی‌ها عمری برابر با خود کشتی‌ها دارد. رم باستان یکی از مهدهای تمدن باستان است که برای حمل بار با کشتی‌ها، سند صادر می‌کرده و مشخصات کامل بار را روی آن درج می‌کرده است.
به تدریج با گذر زمان، با دلیل تنوعی که در روش‌های حمل و نقل کالا به وجود آمد، برای هر کدام از آن‌ها بارنامه‌های مختلفی صادر شد و رفته رفته قدیمی ها منسوخ شد و نوع جدید آن که امروزه از آن استفاده میشود، جایگزین بارنامه‌های قدیمی شد.
اهمیت صدور بارنامه
طبق موارد ذکر شده فوق، بارنامه قراردادی بین فرستنده و حمل‌کننده کالا است. این سند مشخص می‌کند که بار توسط صاحب کالا به مسئول حملِ بار تحویل داده شده است. به عبارت دیگر، بارنامه، نقش رسید کالا را دارد. لذا باید دانست که بارنامه سند مالکیت کالا است. این سند قابل معامله می‌باشد. همچنین بارنامه باید بدون قید و شرط باشد، مگر در صورتی که بین طرفین توافق شده باشد.
همان طور که گفتیم، برای حمل و نقل بار، صدور بارنامه ضروری است. صدور بارنامه، با توجه به هر وسیله نقلیه برای حمل و نقل صادر میشود. به همین دلیل، داریم. از جمله آن‌ها: بارنامه دریایی، بارنامه هوایی، بارنامه زمینی، راهنامه راه‌آهن و رسید نامه پستی است که در ادامه آن‌ها را توضیح خواهیم داد.
بارنامه دریایی
، سند مالکیت کالا محسوب میشود، معمولاً این سند به طور قابل معامله و قابل انتقال صادر میشود.
- دیگر انواع ، بارنامه گروهی است که صاحبان کالا مجازند کالاهای هم شکل را که به مقصدهای یکسانی ارسال می‌شوند، به صورت گروهی بسته‌بندی کنند و به عنوان یک محموله ارسال کنند. در این صورت می‌توانند از بارنامه گروهی استفاده کنند.
- بارنامه چارتر یا دربست، به بارنامه‌ای گفته میشود که کشتی توسط یک شخص یا شرکت، جهت حمل کالا اجاره شود، در این صورت بارنامه چارتر صادر میشود.
لازم به توضیح است بارنامه دریایی در 4 نسخه صادر میشود. یک نسخه آن مربوط به فرستنده کالا می‌باشد. نسخه‌ی دیگر آن به دست گیرنده کالا می‌رسد. دو نسخه‌ی دیگر آن، به فرمانده کشتی و به مالک کشتی یا نماینده او تعلق دارد.
بارنامه هوایی
معمولا در 12 نسخه صادر میشود که 3 نسخه اصلی آن از نظر تجارتی مهم بوده، و مابقی نسخه‌ها برای قسمت‌های داخلی شرکت‌های هواپیمایی کاربرد دارد. نسخه اول، برای شرکت حمل کننده؛ نسخه دوم برای گیرنده کالا و نسخه سوم برای فرستنده کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بارنامه هوایی فقط یک رسید بوده و سند مالکیت کالا قابل معامله نیست. بارنامه هوایی، باید توسط شرکت هواپیمایی مهر شده و اطلاعات پرواز از جمله تاریخ و شماره پرواز روی آن درج شود. بارنامه هوایی از این جهت اهمیت دارد که به عنوان رسید برای حمل کالا محسوب میشود و می‌توان از آن به عنوان قرارداد حمل و نقل نیز استفاده کرد.
بارنامه راه‌آهن
همان طور که از اسم این بارنامه پیداست، این بارنامه توسط راه‌آهن صادر شده و برای حمل و نقل از طریق راه‌آهن و قطار کاربرد دارد. روند بارگیری و حمل و نقل ریلی به این شکل است که کالا در ایستگاه بارگیری شده و شرکت‌های مربوط به راه‌آهن، کالاها را دریافت کرده و تعهد می‌کند که سالم در مقصد تحویل دهد. لازم به ذکر است این نوع بارنامه، غیرقابل معامله و انتقال است.
در اینجا بد نیست به ورودی‌های راه‌آهن ایران اشاره‌ی مختصری داشته باشیم. از سه مسیر برای ورود کالا از طریق قطار به ایران امکان‌پذیر است.
- اولین راه، از مبدأ اروپا است که از کشور ترکیه و مرز رازی وارد ایران میشود.
- دومین راه برای ورود کالا به وسیله راه‌آهن، از مبدأ اروپای شرقی و ترانزیت از کشور روسیه است که از مرز جلفا وارد میشود.
- سومین مبدأ ورودی، از مرز میرجاوه است که از طریق استان سیستان و بلوچستان وارد ایران شده و از آنجا به مقصدهای دیگر ارسال می‌شوند.
انواع بارنامه ها
بارنامه Switch BL
بد نیست بدانید که برای حمل و نقل محموله از کشوری به کشور دیگر، نیاز به بارنامه است. اما گاهی ممکن است نیاز به بارنامه خاصی باشد که به آن Switch BL گفته میشود. زمانی از بارنامه Switch BL استفاده خواهد شد که:
- بندری که قرار است بار و محموله در آن تخلیه شود، تغییر کند.
- هویت اصلی صادرکننده محموله مبهم باشد.
- نیاز باشد تا کشور مبدا از دید خریدار مخفی بماند.
در نظر داشته باشید که تمامی اطلاعات مندرج در بارنامه اصلی باید با بارنامه Switch BL مطابقت داشته باشد.
بارنامه Surrender
یکی از بارنامه‌هایی که در بازرگانی و تجارت زیاد استفاده میشود، بارنامه Surrender است. این بارنامه را صادرکنندگان کالا تنظیم می‌کنند. طبق بارنامه Surrender، صادرکننده به واردکننده این اجازه را می‌دهد که بعد از پرداخت هزینه، روی اقلام صادراتی، مالکیت تمام و کمال داشته باشد.
این بارنامه از مزایای زیادی برخوردار است، اما نمی‌توان منکر معایب آن شد. اگر این بارنامه توسط صادرکننده تنظیم شود، واردکننده می‌تواند بدون پرداخت هزینه، کالا را از متصدی دریافت کند و برای صادرکننده مشکل به وجود آورد.
بارنامه Clean on board
یکی از بارنامه‌های مورد توجه تاجران و بازرگانان، بارنامه Clean on board است. این بارنامه در میان ایرانیان با عنوان بارنامه تمیز شناخته میشود. اگر در بارنامه صحبتی از خراب بودن، معیوب بودن و آسیب کالا نشود، بارنامه را بارنامه Clean on board، تمیز، غیر مخدوش یا بدون قید و شرط می‌نامند.
قوانین و مقررات صدور بارنامه
برای صدور بارنامه باید بر اساس قوانین و مقرراتی که وضع شده است، تبعیت کرد. علاوه بر صادرکنندگان بارنامه، فرستندگان و گیرندگان و رانندگان نیز باید به این قوانین آشنا بوده و از آنان پیروی کنند. در ادامه به برخی از این مقررات خواهیم پرداخت.
صادرکنندگان (شرکت حمل و تقل)
مسئولین مربوط به صدور بارنامه که در شرکت‌های حمل و نقل مشغول به کار هستند، موظف‌اند که بارنامه را از مبدأ قانونی صادر کند. اخذ پروانه عبور برای بارهای ترافیکی و صدور بارنامه نیز به عهده شرکت‌های حمل و نقل است. همچنین بارنامه باید تحت باشد و کلیه خدمات بیمه‌ای را شامل شود.
فرستندگان
ارسال کنندگان بار موظف‌اند مشخصات کالا، آدرس دقیق را در به طور صحیح در محل بارگیری درج نمایند. علاوه بر ثبت اطلاعات فرستنده، باید مشخصات و آدرس دقیق گیرنده کالا نیز بر روی کالا درج شود. همچنین باید ابعاد، مقدار، نوع کالا، اندازه کالا اعم از طول و عرض و ارتفاع و نوع بسته‌بندی مشخص شود. در نهایت، حمل و بارگیری محموله باید در زمان مناسب صورت بگیرد تا از خسارتهای احتمالی جلوگیری شود.
گیرندگان
گیرندگان کالا نیز مانند فرستندگان آن، وظایفی دارند که برای حفظ صحت و سلامت کالا باید انجام دهند. از جمله اقداماتی که گیرندگان کالا در مقصد باید انجام دهند، تخلیه به موقع بار به منظور جلوگیری از پرداخت حق توقف است. همچنین لازم است فرستندگان، کرایه کل درج شده بر روی بارنامه را پرداخت کنند.